مؤسسه در راه حق یکی از مراکز فعال حوزه علمیه قم در سال‌های پیش از پیروزی انقلاب اسلامی است. آیت‌الله استادی درباره این مؤسسه می‌گوید: «این مؤسسه در ابتدا با دو عنوان مستقل «مؤسسه خیریه تعلیماتی- تحقیقاتی دینی و علمی در راه حق» و «مؤسسه خیریه تعلیماتی- تحقیقاتی اصول دین» به ترتیب در سال‌های 1343 و 1346 آغاز به کار کرد که هر دو اساسنامه و شماره ثبت جداگانه دارند. ولی بعد از مدتی به تدریج این دو مرکز در یک مؤسسه تحت نام مؤسسه در راه حق ادغام و تغییر نام پیدا کرد.

مؤسّس اصلی این مرکز علمی حضرت آیت ‌الله خرازی است. به این صورت که آیت ‌الله خرازی از طریق برادرش آقای سید کمال خرازی1 باخبر می‌شود که مسیحی‌ها در کشور فعالیت‌های دینی و فرهنگی گسترده‌ای به راه انداختند و حتی این تبلیغات به مراکز مهم آموزشی نیز سرایت کرده است.

این دو برادر از روی احساس وظیفه و غیرت دینی تصمیم می‌گیرند در مقابل این تهاجم چاره‌ای بیندیشند. آیت ‌الله خرازی در جنب مدرسه حجتیه منزل کوچکی داشت. چند نفر از فضلا از جمله آیات و حجج اسلام: حاج شیخ زین العابدین قربانی، آقای سید‌هادی خسروشاهی، آقای سیدمحمد خامنه‌ای، آقای مسعودی کاشانی و آقای سلیم‌زاده و شاید برخی دیگر از فضلا را به منزل دعوت می‌کند. این آقایان بعد از چند جلسه بحث و گفت‌وگو به این نتیجه می‌رسند که یک سلسله جزوات چند صفحه‌ای را در رد مسیحیت تنظیم کنند. این کار عملی می‌شود و مجموعه جزواتی در ده بیست شماره تحت عنوان حقیقت مسیحیت چاپ و در سطح وسیعی در اختیار جوانان کشور قرار می‌دهند. بنابراین فعالیت مؤسسه در راه حق با این جزوات و با تلاش این چند نفر آغاز به کار می‌کند و به اعتباری می‌توان این آقایان را اعضای اصلی هیئت مؤسسان این مرکز علمی به حساب آورد.

این جزوات سال‌ها به همان صورت جزوه، تجدید چاپ و در سطح گسترده پخش شد. تأثیر خوبی از خود به جای گذاشت و استقبال هم زیاد بود. بعدها این جزوات به صورت کتاب درآمد و کتاب هم بارها تجدید چاپ شد.

بنده با این‌که در آن ایام با آقای خرازی خیلی مأنوس و هم بحث و همدرس بودم، ولی در این مرحله با مؤسسه همکاری نداشتم. در سال 1345- 1346 که مؤسسه اصول دین تأسیس گردید، در این مرحله من هم دعوت به همکاری شدم. یعنی یکی دو سال که گذشت آقای خرازی به این فکر افتاد، حال که مقابل مسیحیت کارهایی انجام دادیم و مؤثر هم شد، چون بچه‌ها و جوانان ما نیز از نظر اصول دین نیاز اساسی به تغذیه و کمک دارند باید این خط نیز پر شود. برای تحقق این هدف مقدس مؤسسه اصول دین را تأسیس کرد که در آن ضمن بیان اصول اعتقادات به زبان ساده و روان برای جوانان به سؤالات و شبهات آنان هم پاسخ داده شود.

برای این منظور علاوه ‌بر من، حضرات آقایان: شهید غلامحسین حقانی، شهید عباس شیرازی، شیخ عبدالحسین معزی (نماینده رهبری در لندن)، شیخ‌هادی معزی (امام جماعت مسجد معزالدوله تهران)، موسوی گرمارودی (شاعر)، شیخ علی اکبر حسنی (محقق و نویسنده)، حسن علیان، سیدجمال الدین دین پرور (مؤسس بنیاد نهج‌البلاغه)، مرحوم شیخ غلامرضا زندیه، مرحوم مطهری ساوه‌ای، آقای تسخیری و آقای توفیقی دعوت به همکاری شدند و درواقع اعضای اولیه «مؤسسه اصول دین» را تشکیل دادند. البته آقایان سلیم‌زاده و مسعودی کاشانی هم بودند، یعنی علاوه‌بر گروه قبلی که گفتم در این‌جا هم حضور داشتند. ... آیت ‌الله شهید دکتر بهشتی به این تشکیلات عنایت و حسن ظن داشت. آن وقت که ما دوره سی جزئی2 اصول دین را در دست تنظیم و تدوین داشتیم، ایشان به مؤسسه تشریف آورد و در جلسه‌ای این مجموعه را مورد دقت و نظر قرار داد و ضمن تشویق و ترغیب ما در رفع نواقص آن نظرات خوبی ارائه دادند که ما در تکمیل این مجموعه از آنها بهره‌برداری کردیم.... یک وقتی استاد شهید مطهری به آنجا تشریف آوردند. ما گزارشی از روند کار و فعالیت‌های مؤسسه را خدمت ایشان ارائه دادیم و گفتیم: ما چندین هزار نامه حاوی سؤالات گوناگون از جوانان سرتاسر کشور در اختیار داریم. ایشان خیلی مایل شد، محتوای این نامه‌ها را ببیند. بعد پیشنهاد کرد یک کسی محتوای آنها را مطالعه کند و ببیند چه موضوعاتی بیشتر مورد سؤال و اشکال جوانان است و چه سؤال‌هایی بیشتر تکرار شده است. از این کار ما خیلی خوششان آمد، چون بهترین کانالی است که ما می‌توانیم به نیازهای جوانانمان آگاهی پیدا کرده و روی آن کار کنیم. ... پیشنهاد آقای مطهری ما را به این سمت هدایت کرد که نسبت به سؤالات تکراری و مهم یک حساب جداگانه و اساسی باز کنیم. به همین خاطر از آیت ‌الله مکارم شیرازی در این بخش کمک گرفتیم. ایشان چند جلسه تشریف آوردند و با کمک ایشان یک دوره بیست شماره‌ای در موضوعاتی مانند ازدواج، تعدد زوجات، صوفی‌گری، تناسخ و... تهیه، تنظیم و چاپ شد.... بعدها از آیت ‌الله نوری همدانی و آیت ‌الله ابراهیم امینی در بعضی کارها کمک گرفتیم. در این اواخر با آیت ‌الله سید مهدی روحانی و آیت ‌الله احمدی میانجی آشنا شدیم.»3 

 آیت ‌الله مصباح نیز در مصاحبه‌ای تفصیلی در سال 1369، پیرامون پیشینه تاریخی و فعالیت‌های «مؤسسه در راه حق» چنین می‌گوید:  «اصل مؤسسه در راه حق با بخش آموزشی که ما در آن فعالیت می‌کنیم از نظر تأسیس با هم تفاوت زمانی دارند. مؤسسه در حدود بیش از ۲۵ سال قبل تأسیس شد و انگیزه تأسیس آن فعالیت‌های فرهنگی و آموزشی برای نوجوانان و مقابله با تبلیغات ضد اسلامی و به خصوص تبلیغات مسیحیت بوده است. در آن زمان جزواتی منتشر می‌کردند و برای منحرف کردن بچه‌های ما به مدارس مخصوصاً دبیرستان‌ها می‌فرستادند.

مؤسسه برای مقابله با این فعالیت‌ها و دادن آموزش‌های دینی به بچه‌های دبستانی و دبیرستانی تأسیس شد ابتدا جزوه‌های کوچکی به‌نام «در راه حق» منتشر کرده و برای دانش‌آموزان می‌فرستادند و کم‌کم به صورت درس‌های مکاتبه‌ای درآمد. یعنی جزوه را می‌فرستادند و جواب می‌خواستند و پس از بررسی جواب‌ها به افرادی که پاسخ صحیح می‌دادند جوایزی می‌فرستادند. تا ده سال این فعالیت ادامه داشت و در آن جوّ ضد اسلامی آثار مطلوب و مثبتی داشت. بعد به فکر گسترش و تداوم آن برای جوانان دانشگاهی افتادند تا زحماتشان به هدر نرود. این بود که در حدود ۱۸ سال قبل مسئولین مؤسسه با من تماس گرفتند که می‌خواهند نشریه‌ای در سطح دانشجویان دانشگاه‌ها تهیه کنند تا مکمّل آموزش‌هایی باشد که برای بچه‌های دبیرستانی داشتند.... [بنابراین] همان‌طور که عرض کردم ما نقش اصلی در تاسيس مؤسسه نداشتیم، فعالیت مؤسسه انتشار همان جزوات تبلیغی و درسی بود. یکی تحت عنوان انتشارات در راه حق و یکی تحت عنوان درس‌های اصول دین- و بعد ارتباط دانش‌آموزان و پاسخ به سؤالات دینی آنها و کم‌کم ارتباط با نشرهای دیگر و بر حسب نیاز بخش پاسخ به سؤالات ایجاد شد که بعداً به زبان‌های عربی، اردو، انگلیسی و فرانسوی هم ترجمه شد و با سایر کشورهای اسلامی ارتباطاتی برقرار شد، يک بخش دیگر روابط بین‌المللی و مراسلات خارجی بود که تأسيس شد. مؤسسه دارای این سه بخش بود. و بخش آموزش درواقع بخش چهارم مؤسسه بود که بخش مستقلی هم بود و بودجه آن هم از طرف امام4 پرداخت می‌شد و سایر بخش‌ها با همان بودجه سابق خود اداره می‌شد.»5

پانوشت‌ها:

1- وزیر امور خارجه در دولت آقای خاتمی.

2- اصل: جزوی

3- خاطرات حاج شیخ رضا استادی، ص195-213. مشابه این پیشینه را از زبان آیت ‌الله استادی، در منبع دیگری هم می‌توان دید: ر.ک: فهرست دائره المعارف حاج شیخ رضا استادی (مجموعه آثار حاج شیخ رضا استادی)، به کوشش کاظم استادی، قم: کتاب ارزشمند، 1399،ج15، ص51-52.

4- البته منظور آیت ‌الله مصباح، تامین بودجه مؤسسه در راه حق پس از پیروزی انقلاب است.

5- روزنامه جمهوری اسلامی، شماره 3318، 21/8/1369، ص8.